Паводле інфармацыі праваабаронцаў, на 21 траўня 2022 у Беларусі налічваецца 1204 палітычныя зняволеныя. Але некаторых зняволеных палітычнымі дагэтуль не прызналі. Напрыклад, Мікалая Аўтуховіча, над якім ідзе суд у гродзенскай турме. Hrodna.life спытаў праваабаронцу і актывістку, чаму не ўсіх зняволеных прызнаюць палітычнымі, якія крытэрыі прызнання і ці трэба іх мяняць.
Адкуль узялося паняцце «палітычны зняволены»
Да Другой сусветнай вайны пераслед па палітычных або рэлігійных матывах быў звычайнай справай ва ўнутраным праве многіх дзяржаў. Калі ў 1948 годзе была прынятая Усеагульная дэкларацыя правоў чалавека, пераслед за палітычныя і іншыя перакананні стаў супярэчыць міжнароднаму праву.
Міжнародная праваабарончая арганізацыя Amnesty International у 1960-х гадах ўвяла тэрмін «вязень сумлення». Ён азначае чалавека, зняволенага пад варту або пазбаўленага волі за выказванне сваіх палітычных, рэлігійных і іншых перакананняў.
Якія ёсць крытэрыі прызнання палітычным зняволеным
Актывістка Марына Касінерава тлумачыць, што крытэрыі прызнання палітвязням зацвердзіла у 2012 годзе Парламенцкая асамблея Савета Еўропы (ПАСЕ).
Чалавека прызнаюць палітвязнем, калі:
- арышт парушае базавыя гарантыі Еўрапейскай канвенцыі аб абароне правоў чалавека (свабода думкі, волевыяўлення, свабода сходаў);
- арышт накладаецца па палітычных матывах (калі няма падстаў);
- тэрмін або ўмовы зняволення не прапарцыйныя цяжару злачынства;
- арышт носіць дыскрымінацыйны характар у параўнанні з іншымі асобамі;
- заключэнне стала вынікам судовых разглядаў, якія насілі несправядлівы характар і былі звязаны з палітычным матывам улады.
Касінерава мяркуе, што падыход да крытэраў мусіць быць іншым. Праваабаронцы, незалежныя гуманітарныя ініцыятывы і актывісты, журналісты і прадстаўнікі грамадзянскай супольнасці ў кастрычніку 2021 года выпусцілі заяву. Яны перакананыя, што падыход да крытэраў пасля калапсу прававой сістэмы павінен быць іншым.
Чаму іх не прызнаюць палітвязнямі?
У заяве пазначана, што сотні беларусаў, якія знаходзяцца пад вартай або арыштам праз сваю палітычную пазіцыю, не прызнаныя палітычнымі зняволенымі. Прычына ў тым, што іх абвінавачваюць у гвалце або злачынстве супраць асобы. Канкрэтна — супраць супрацоўнікаў сілавых структур.
Заяўнікі настойваюць, што падыходы да крытэраў не разлічаны на сітуацыю прававога дэфолту. «Людзі, якія пацярпелі за спробу абараніць сябе, перашкодзіць гвалту, пацярпелыя ад неправамерных дзеянняў сілавых структур і немагчымасці справядлівага судовага разбору, павінны быць прызнаныя палітычнымі зняволенымі з мэтай забеспячэння іх і іх сям’ёй неабходнай ім праваабарончай і гуманітарнай падтрымкай, а таксама наступнымі вызваленнем і рэабілітацыяй», — адзначана ў заяве.
«„Афіцыйнасці“ ніякай і нідзе няма. Ёсць проста рознае меркаванне адносна колькасці палітычных зняволеных у некалькіх кааліцый. Крытэрыі ва ўсіх адны — ПАРЕ 2012, а падыходы розныя. У кансерватыўных праваабаронцаў - з 2013 года. У маладой кааліцыі - у адпаведнасці з заявай ад 2021 года», — кажа актывістка.
Праваабарончы цэнтр «Вясна» абвясціў 21 траўня Днём палітвязня ў Беларусі. У гэты дзень у 2021 годзе ў шклоўскай калоніі № 17 пры нявысветленых абставінах загінуў палітвязень Вітольд Ашурак. Праваабаронцы заклікаюць у гэты дзень успомніць пра Вітольда і выказаць салідарнасць з палітычнымі зняволенымі.
Чытайце таксама: О чем писал умерший в колонии Витольд Ашурок
Многія вязні не хочуць паведамляць праваабаронцам пра палітычна матываваныя справы
Праваабаронца Анісія Казлюк распавядае, «што не ўсе вязні прызнаныя палітычнымі, бо велізарная колькасць зняволеных аддаюць перавагу не паведамляць праваабаронцам пра палітычна матываваныя крымінальныя справы».
«Хтосьці - „на ўсялякі выпадак“, каб чагосьці не здарылася, не злаваць суддзю або органы следства. Хтосьці проста не хоча агалоскі».
Іншыя атрымліваюць умоўныя тэрміны або «хатнюю хімію». Гэтыя людзі не лічацца палітычнымі зняволенымі, бо не знаходзяцца ў няволі. Хтосьці - бо ў яго дзеяннях ёсць прыкметы гвалту. Прыклад — Мікалай Аўтуховіч. Усяго па ягонай справе праходзіць 11 чалавек, але толькі 4 з іх прызналі палітычнымі.
Часта людзей прызнаюць палітычнымі зняволенымі ўжо пасля судоў, распавяла праваабаронца. Напрыклад, калі чалавек атрымаў неадпаведны тэрмін або калі было парушана яго права на абарону.
Якая альтэрнатыва?
Анісім Казлюк лічыць, што мяняць падыходы да крытэрам прызнання не трэба. «Сістэма прызнання палітычным зняволеным заснавана на міжнародных нормах права. Але я лічу, што важна больш актыўна выкарыстоўваць некаторыя паняцці. Напрыклад, „асоба, якая пераследвалася па палітычных матывах“. Такім чынам мы будзем казаць пра ўсіх і не будзем забываць непрызнаных вязняў», — адзначае праваабаронца.
Чытайце таксама: «Его было не сломить, поэтому его убили». Брат и друг Витольда Ашурка — о его смерти и пытках в тюрьме
