Як раней каралі півавараў за дрэнную якасць піва? Якое стаўленне да напою маюць манахі? Як гродзенец дадумаўся да аднаго з найлепшых рэцэптаў піва ў свеце? Адказы на гэтыя пытанні можна было атрымаць на экскурсіі, якую арганізавала абласная бібліятэка да Міжнароднага дня піва, які адзначаюць 5 жніўня. Журналістка Hrodna.life пабывала на ёй і запісала самае цікавае з гісторыі піва.
Піва — падарунак багоў?
Аднымі з першых варыць піва сталі шумеры. Мяркуецца, што ў збан, дзе захоўвалася зерне, выпадкова трапіла вада. З часам запусціўся працэс браджэння. Атрыманы напой спадабаўся гаспадару і пасля прыжыўся сярод насельніцтва. Яго пачалі вырабляць самастойна і піць праз трубачку, каб не закранаць зерне. Гэта дзеянне было намалявана на таблічках шумераў, датаваных прыкладна 3100 г. да нашай эры.
![Злаки - основа для любого пива. Фото из "Музея Лидского бровара" из архива Hrodna.life](https://dzh7f5h27xx9q.cloudfront.net/ru/wp-content/uploads/2022/08/zlaki-lidskoe-pivo-09-800x519.jpg)
Фільтрацыі ў тыя часы не існавала. Хмель у напой таксама не дадавалі. Смак піва быў далёкі ад сучаснага. Але напой лічыўся асаблівым і яго нават лічылі падарункам багоў. У Егіпце ў Неферціці быў свой бровар, а тым, хто будаваў піраміды, штодня выдавалі тры збаны піва, тры хлебы і па пучку цыбулі з часнаком.
Чытайце таксама: Ад шумераў і драўляных бочак да Носеля Пупко і Olvi: рэпартаж з «Музея Лідскага бровара»
Ліпкія ад піва штаны — знак якасці?
У IX стагоддзі людзі навучыліся дадаваць у напой хмель. Рэцэпты былі рознымі і піва выходзіла не заўсёды якасным. Таму людзі пачалі задумвацца над больш дакладным вызначэннем якасці напою.
Напрыклад, у 1511 годзе кожны півавар быў абавязаны са сваёй бочачкай піва прыйсці на праверку ў скураных штанах. Ён выліваў сваё піва на лаву і сядзеў на ёй гадзіну. Калі ў выніку півавар ўставаў разам з лаўкай, прыліплай да штаноў, то можна было лічыць напой удалым. Калі не, яго чакала пакаранне: штраф і забарона на выраб і продаж піва. Злосных парушальнікаў, якія ўсё роўна працягвалі варыць піва, маглі нават ўтапіць у ім!
Чытайце таксама: «Лагер» па чэшскіх рэцэптах, самагубства і 6 млн бутэлек. Чым праславіліся першыя ўладальнікі гродзенскага піўзавода
Часта для півавараў, якія не прайшлі праверку з дапамогай штаноў, выкарыстоўваліся публічныя пакаранні. Півавара прывязвалі да ганебнага слупа і піва вылівалі за каўнер. У Гродне такі слуп знаходзіўся на гарадскім рынку — сённяшняй Савецкай плошчы.
Манахі - найлепшыя півавары?
Аднымі з першых пачалі запісваць дакладныя рэцэпты вырабу піва манахі. Часам нават выкарыстоўвалі яго як антысептычны сродак. Выраб піва дапамагаў ім зарабляць грошы для манастыра.
![Эдуард фон Грютцнер. Картина «Катастрофа», 1892](https://dzh7f5h27xx9q.cloudfront.net/ru/wp-content/uploads/2022/08/jekskursija-pivo-07-800x641.jpg)
Пазней нават склалася норма выпіўкі для кожнага манаха — ад 1 да 3 літраў у дзень. Перыяд, калі манахі злоўжывалі выпіўкай, дакладна адлюстраваў мастак Эдуард фон Грютцнер на сваіх карцінах.
![Бывший бровар монахов-бонифратров на улице Ожешко](https://dzh7f5h27xx9q.cloudfront.net/ru/wp-content/uploads/2022/08/jekskursija-pivo-03-800x523.jpg)
Манастыры ў Гродне гэтак жа займаліся вырабам піва. Напрыклад, бровар баніфратараў знаходзіцца ў сённяшнім будынку пошты на Ажэшкі, 9.
Чытайце таксама: Ад аўгустынаў да назаратанак: гайд па каталіцкіх манаскіх ордэнах, якія мелі рэзідэнцыі ў Гродне
1 мая — не толькі Дзень працы, але і Дзень піва?
Першыя бровары ў Гродне з’явіліся каля Гараднічанкі ў XVI стагоддзі. Тады піва варылася ў асноўным у прыватных дамах проста ля вады. Прадавалі яго ў карчмах і шынках.
![Берега Городничанки - там появлялись первые в Гродно пивоварни](https://dzh7f5h27xx9q.cloudfront.net/ru/wp-content/uploads/2022/08/jekskursija-pivo-01-800x543.jpg)
У XVIII стагоддзі ў Гродне было каля 180 піцейных устаноў. У асноўным гэта былі простыя аднапакаёвыя памяшканні для піцця піва. У XIX стагоддзі лік устаноў скарацілася.
Чытайце таксама: «Марцовае» піва, дубняк і старка. Якія алкагольныя напоі пілі беларусы 150 гадоў таму
У XX-м, пасля Другой сусветнай, Гродна на нейкі час пераключыўся на безалкагольны рэжым. У горадзе адкрылі 11 чайных, але папулярнасцю яны не карысталіся. Не дапамаглі нават 50 грам печыва, цукерак і хлеба, якія давалі бясплатна да гарбаты. Паступова чайныя ператварыліся ў звычайныя забягалаўкі.
Ужо ў 70-я гады XX ст. з’явілася традыцыя адкрываць піўныя на летні сезон. Гэта было немалаважная падзея для горада, дзе збіралася шмат людзей. Адбывалася гэта 1 мая ва ўрачыстай абстаноўцы. Бочкі піва са спецыяльным коркам прывозілі проста з завода. Той з натоўпу, хто першым выбіваў корак на просьбу прадаўца, атрымліваў бясплатны келіх піва.
У Гродне ў сённяшнім парку Жылібера было чатыры такія ўстановы. Адна з іх знаходзілася каля ўваходу ў парк ад варот з правага боку.
Падстаўка пад келіх — на самай справе вечка?
Нават цяпер у некаторых барах або броварах можна ўбачыць шафкі, у якіх схаваныя спецыяльныя кубкі для піва. Такія кубкі называюцца бірштайн. У іх ёсць сваё месца ў гісторыі піва.
Гісторыя гэтых кубкаў сыходзіць у познесярэдневечную Еўропу, дзе буяла чума. У пачатку кубкі зачынялі лямцавымі кружочкамі. З часам яны трансфармаваліся ў бірдэкелі - сёння іх выкарыстоўваюць як падстаўку пад куфлі. А ў якасці вечка ў тыя часы падстаўкі хутка змакалі. Трэба было знайсці тое, што можна мыць і што не дасць насякомым, якія разносілі чуму, садзіцца на кубкі.
![Бирштайны из коллекции американца Джорджа Адамса, который собрал более 10 000 таких кружек. Фото: Jill Nance, atlasobscura.com](https://dzh7f5h27xx9q.cloudfront.net/ru/wp-content/uploads/2022/08/beer-stein-museum-800x533.jpg)
Так прыдумалі механізм, які адным націскам вялікага пальца адкідвае крышку ўверх. Многія сталі купляць такія кубкі і насіць з сабой. Прыкладна да XVI стагоддзя такі кубак быў амаль у кожнага. Для больш шляхетных асоб насіць з сабой пастаянна такі кубак стала цяжка. Таму для іх і прыдумалі шафкі пад замкамі, у якіх яны маглі пакідаць свае піўныя кубкі.
Найлепшы гатунак піва прыдумаў гарадзенец?
Матвей Шафранскі нарадзіўся ў Гродне і жыў па вуліцы Замкавай у доме № 4. Пасля вучобы і жаніцьбы атрымаў магчымасць працаваць у Бельгіі. Брат ягонай жонкі быў цыстэрцыянскім манахам і дапамог яму ў гэтым. У манастыры патрэбен быў чалавек, сёння мы назвалі б яго тэхнолагам, для варэння піва паводле рэцэптаў манахаў.
![ул Замковая Гродно](https://dzh7f5h27xx9q.cloudfront.net/ru/wp-content/uploads/2022/08/jekskursija-pivo-05-800x447.jpg)
![Бутылка Trappist Westvleteren 12](https://dzh7f5h27xx9q.cloudfront.net/ru/wp-content/uploads/2020/12/magazijn-trappist-westvleteren-12-e1608121448653.jpg)
Мацвей здолеў перапрацаваць адзін з трох рэцэптаў манахаў. Для гэтага выкарыстоўваліся спецыяльныя дрожджы, а сакрэт Мацвея вытворцы не выдаюць да гэтага часу. Вядома, што пры падрыхтоўцы дрожджы ў піва траплялі двойчы, другі раз іх кідалі проста ў бутэльку.
З часам манахі спынілі камерцыйную дзейнасць па продажы піва. Правы на выраб і продаж атрымаў мясцовы сыравар. Для працы з рэцэптамі туды адправіўся і Мацвей Шафранский.
Праз некаторы час правы на піва вярнуліся да манахаў. Зараз іх галоўны прынцып — варыць столькі, каб хапала на ўтрыманне манастыра і дабрачыннасць. Ні больш, ні менш.
Называецца знакамітае піва Trappist Westvleteren 12. Паводле ацэнак экспертаў і аматараў піва, гэты гатунак ўжо шмат гадоў лічыцца адным з найлепшых у свеце.
Цікавыя факты з гісторыі піва ў Гродне
- У савецкі час замест «нулявога кіламетра» на плошчы Леніна ў Гродне знаходзілася пітная, якую ў народзе называлі «тэлевізар». Гэта было невялікае аднапавярховае драўлянае кафэ. Назва, магчыма, звязана з крамай электратавараў, якая была на гэтым месцы да піўной.
- Піцейная «Аўтапаілка». У раёне кінатэатра «Чырвоная зорка», на рагу Ажэшкі і Сацыялістычнай, знаходзілася крама-аўтамат «Піва — сокі — воды». У народзе ён атрымаў назву «аўтапаілка». З дапамогай жэтонаў у аўтаматах можна было самастойна наліць сабе піва, сок або газіроўку.
- Былы градзенскі піваварны завод на беразе Нёмана быў адным з першых, дзе варылі піва пры нізкіх тэмпературах. Для патрэб піўзавода усяго было пабудавана пяць каменных і тры драўляныя будынкі. Сёння піўзавод чакае рэканструкцыі.
Чытайце таксама: На гродненском пивзаводе к 2024 году откроют мини-пивоварню, паб и музей (обновлено)