Нават вымавіць слова «рак» многім людзям страшна — каб не наклікаць бяду, каб «не прыляпілася». Раней было яшчэ горш, гаворыць псіхолаг Вольга Вялічка. «Калі нехта захворваў на рак, то гэта хавалі. Казалі, што гэта ўсё, што заўгодна, толькі не рак. Як быццам „рак“ непрыстойна ці нават заразна». Тэма, паводле яе слоў, табуіравана да гэтага часу. У многім з-за таго, што яе няма ў інфармацыйнай прасторы. Сутыкнуўшыся з захворваннем, жанчыны і іх блізкія звяртаюцца часцей да стэрэатыпаў, чым да псіхолагаў. Аб тым, як рак уплывае на адносіны, як лячэнне звязана з гендарнай сацыялізацыі і чаму многія жанчыны ўдзячныя лёсу за рак, Вольга Вялічка расказала для Hrodna.life.
«Сакрэт» анкалогіі ў тым, што рак паспяхова лечыцца
«Калі сёння спытаць людзей, з чым у іх асацыюецца слова „рак“, то шмат хто адкажа — са смерцю, — кажа псіхолаг Вольга Вялічка. — А між тым, цяпер каля 90% анкапацыентаў, у якіх рак дыягнаставаны на ранніх стадыях, паспяхова вылечваюцца і ўваходзяць ва ўстойлівую рэмісію».
Пераадолець стэрэатыпы, на думку псіхолага, часам складаней, чым перамагчы хваробу.
«Адзін з маіх пацыентаў казаў: „У мяне не рак, у мяне анкалогія“. Людзі настолькі баяцца гэтага слова з трох літар, што гатовы падзяляць рак і анкалогію».
Праблема, на думку Вольгі Вялічкі, у тым, што ў працэсе лячэння анкапацыенты не атрымліваюць прафесійнага псіхалагічнага суправаджэння. «Калі чалавек захворвае, то можа разлічваць толькі на сябе і на сям’ю».
Чытайце таксама: Грудзі, дзеці, валасы. Кацярына Ваданосава — пра самыя складаныя моманты перажывання раку
Рак як шлях да новых сэнсаў
Калі жанчына даведаецца аб тым, што ў яе, магчыма, рак грудзей, то часцей за ўсё думае не пра хваробу, а пра тое, як дапамагчы сям'і і блізкім з найменшымі цяжкасцямі перажыць гэты перыяд.
На тое, каб пацвердзіць дыягназ, можа спатрэбіцца ад тыдня да месяца. Увесь гэты час жанчына застаецца сам-насам са сваімі сумневамі і перажываннямі. «У Беларусі пра такі дыягназ жанчыне кажа анколаг ці мамолаг. У іншых краінах абавязкова прысутнічае і псіхолаг. Ужо на этапе дыягностыкі захворвання прапануецца прафесійная псіхалагічная падтрымка, складаецца праграма рэабілітацыі. У такім выпадку працэс лячэння праходзіць для псіхікі нашмат лягчэй, больш зберагалым чынам. У нас гэтага пакуль што няма. У анкадыспансерах ёсць псіхолагі, але да комплекснага падыходу і ўзаемадзеяння яшчэ доўга ісці».
У перыяд невядомасці і нявызначанасці, калі жанчына праходзіць абследаванне і «ходзіць па кабінетах», яна знаходзіцца ў стане мабілізацыі - гатова трымацца і змагацца.
«Жанчына ў гэты перыяд моцна мяняецца. Яна пачынае задумвацца, чаму гэта адбылося, што я рабіла не так, што мне трэба зрабіць, каб вылечыцца. Яна шукае новыя сэнсы. Ёсць жанчыны, якія кажуць: „хвароба дапамагла мне, я цяпер гляджу на жыццё па-іншаму“, — расказвае Вольга Вялічка. — Гэта захворванне крута ставіць мазгі на месца і расстаўляе прыярытэты ў жыцці».
Чытай таксама: «Эх, не успела». Катерина Пытлева о том, как жила в ожидании рака, но болезнь всё равно пришла неожиданно
Каментары «Усё будзе добра» не дапамагаюць
Калі жанчына даведаецца пра рак і, напрыклад, піша пра гэта ў сацсетках, то збірае пад пастом мноства лайкаў, сэрцайкаў і абдымашак. Яшчэ больш там каментароў са словамі «Усё будзе добра», «Ты моцная», «Ты справішся».
«Гэтыя каментары вельмі шкодныя», — лічыць Вольга Вялічка. Жанчына яшчэ не ведае, што будзе і сацыяльная падтрымка яе моцна абнадзейвае. Потым, калі справа даходзіць да хіміятэрапіі, аперацыі і рэабілітацыі, яна ўсё роўна застаецца сам-насам са сваёй хваробай. Рак — гэта такая гісторыя, дзе словы не дапамагаюць. Людзі хацелі як лепш, калі казалі «Ты моцная». Але калі ты бездапаможная пасля хіміі, гэтыя словы прыносяць расчараванне і нават злуюць".
У выпадку любога анкалагічнага дыягназу, у тым ліку і рака грудзей, ніхто не ведае да канца, як чалавек перанясе лячэнне. «У кожнай можа быць па-свойму. У кагосьці хімія праходзіць без наступстваў, а нехта тыдзень не можа адысці пасля курсу, а такіх курсаў да дзясятка можа быць. Калі жанчына ідзе на другі і наступныя курсы, яна ўжо разумее, што будзе цяжка. І калі перад першай хіміяй каментары маглі яе натхніць, то потым яна ўжо просіць: „Не пішыце мне, якая я моцная, не трэба мне казаць, што ўсё будзе добра“».
Вольга Вялічка кажа, што псіхолагі, якія дапамагаюць жанчынам праходзіць лячэнне ад раку грудзей, часам параўноўваюць яго з родамі. «Калі жанчына нараджае першае дзіця, яна ў няведанні. Другія роды — яна ўжо разумее, што гэта балючы працэс, але ведае, што гэта праца. Яна пачнецца і скончыцца. Каб лягчэй яе прайсці, трэба правільна размяшчаць цела, правільна дыхаць — тады нагрузка і адчуванне болю будуць мінімальнымі».
Чытайце таксама: «Будут у меня красивые новые сиськи». Как рак научил Лену любить себя и радоваться жизни
Таксама праходзяць і пасляаперацыйнае лячэнне або хіміятэрапія. «Псіхолаг настроіць жанчыну на тое, што гэта працэс з пачаткам, завяршэннем і сваімі пікавымі кропкамі. Трэба быць уважлівай да сябе, каб ведаць, як сабе дапамагчы — камусьці дапамагае лёд, камусьці цукеркі, камусьці марожанае ці кніжка. І калі ёсць верныя сябры і сямейная падтрымка, то на гэтым этапе іх дапамога вельмі спатрэбіцца».
Добрая парада — быть побач
Мужчынам-мужам хворых жанчын таксама не проста перанесці гэты рак. Асабліва складана ў сем’ях, дзе клопат пра дзяцей і дом быў толькі жаночай справай.
«Бывае, што мужчыны палохаюцца болей, чым самі жанчыны. Бывае, што яны думаюць не пра тое, як дапамагчы жанчыне, а пра тое, што ж будзе з ім, калі жанчына не зможа клапаціцца пра яго і дзяцей і рабіць усе хатнія справы. У такіх выпадках жанчыны схільныя хаваць ад блізкіх, наколькі ім цяжка. Усе гэтыя „не трэба дапамагаць, я сама, ты толькі не хвалюйся“ — следства патрыярхальных стэрэатыпаў, сярод якіх мы жывем».
У падобных выпадках, на думку Вольгі Вялічкі, агаляюцца ўсе вострыя вуглы.
«Рак — гэта выпрабаванне не толькі для хворай жанчыны, гэта выпрабаванне міжасабовых стасункаў. Ён паказвае ўсе ўразлівасці. Робіцца адразу зразумела, з кім ты жывеш і на што можаш разлічваць. Калі ў людзей сталыя адносіны, калі мужчына разумее, што жанчыне патрэбна падтрымка, то размоваў будзе мала, а спраў пабольш. Блізкія возьмуць на сябе звычайныя хатнія абавязкі жанчыны і гэта будзе дапамогай не на словах, а на справе».
Ці варта распытваць жанчыну аб самаадчуванні і аб хваробе — гэта вельмі індывідуальна, лічыць псіхолаг. Блізкія людзі, якія былі побач з жанчынай і ў радасці, і ў горы, лепш за іншых ведаюць, што для яе будзе больш прымальным у цяжкай сітуацыі.
«Добрая парада — проста быць побач. Ёсць жанчыны, якім гэтага дастаткова. Проста каб побач быў нехта блізкі — мама, тата, муж. Дрэнная парада — навязвацца з роспытамі. Гэта эгаістычнае стаўленне і гаворыць пра тое, што чалавек вельмі моцна напалоханы і хоча не столькі паклапаціцца пра жанчыну, колькі супакоіць уласныя страхі».
Чытайце таксама: «Быть женщиной — уже фактор риска». Онколог рассказал, как лечат рак молочной железы, почему болезнь помолодела и зачем онкохирургу быть еще и психологом
«Блізкім хворай жанчыны трэба вучыцца паводзіць сябе адпаведна сітуацыі - не нагружаць яе дадаткова сваімі „охамі“ і „ахамі“. Можа, лепш прынесці кветкі ці падарыць білеты ў тэатр. А можа, пачаставаць цукеркай ці прапанаваць кубак кавы з малаком. Галоўнае — без дакучлівасці».
Такія сітуацыі, кажа Вольга, вучаць нас адчуваць межы адно аднаго. «Калі ты будзеш паводзіць сябе проста, спакойна і адэкватна, не будзеш „грузіць“, гэта ўжо добра. Калі хочаш падтрымаць, знойдзеш 1001 спосаб, як зрабіць прыемна чалавеку».
Універсальнага спісу не будзе
Мы жывем у такі час, калі ў інтэрнэце можна лёгка знайсці спісы парад, як хутка разбагацець ці перажыць стрэс, кажа Вольга. «З ракам так не працуе. Не будзе агульных для ўсіх 10 гаючых парадаў, як перажыць анкалагічныя захворванні. Тут усё вельмі індывідуальна».
На яе думку, «рак будзе выпрабоўваць не толькі і не столькі фізічнае цела, але і ментальнасць. Ён будзе перакройваць асобу чалавека. Той, хто прайшоў праз анкалагічнае захворванне, змяняецца. Блізкія анкапацыентаў, калі яны ўключаны і настроены дапамагчы, змяняюцца таксама».
«Мы хочам бачыць вакол сябе прыўкраснае і прыгожае, хочам жыць так, каб нішто нас не выводзіла з раўнавагі. Але рак — выводзіць». У гэтых сітуацыях некаторыя імкнуцца, каб хворыя жанчыны не вылучаліся, не парушалі «ідылію» навакольнага свету. Так узнікае пытанне тыпу «Калі ты ўжо парык купіш?» ці парады надзець абцасы і тады ўсё стане добра.
«Рак паказвае, што за людзі жывуць побач з табой, на каго ты можаш разлічваць, а з кім давядзецца растацца», — кажа Вялічка.
Гэта здарыцца з кім заўгодна, але не са мной
Тое, што людзі не хочуць думаць пра рак, пакуль хвароба не закранула іх асабіста, тлумачыцца механізмамі дзеяння страху, гаворыць псіхолаг. «Страх — наша базавая эмоцыя. Рэакцыя на яго — бі, бяжы або замры. Большасць выбірае — „бяжы“. Не думай аб гэтым. Гэта здарыцца з кім заўгодна, толькі не са мной. Вось калега захварэў, я яму вельмі спачуваю, але са мной гэтага не здарыцца. Я буду жыць гэтае жыццё вечна. Ці прынамсі вельмі доўга. Мне сёння трэба думаць, як крэдыт плаціць, як дзяцей гадаваць, як з’ездзіць у адпачынак — пра што заўгодна, толькі не пра рак. Мала хто падумае, што калі захварэў сусед, трэба і мне хаця б раз у год аналізы здаць».
А прафілактыка, лічыць спецыялістка, тое, пра што зараз трэба гаварыць і чаму трэба вучыць дзяцей. «Нават калі шмат іншых праблем, і здаецца, што зусім не да гэтага».
Чытайце таксама: «Пра рак. Гісторыі беларусак». Фотавыставу пра жанчын, што перажываюць рак грудзей, адкрылі ў Вільні
